Evliya Çelebinin Ve Yabancı Seyyahların Kayıtlarında Osmanlı Saray Mutfağında “Havuç” Hakkında Bazı Dipnotlar;
Anadolu’da yetiştirilen sebzeler arasında patlıcan, lahana, bezelye, fasulye, hıyar, havuç, maydanoz, kırmızı pancar pirinç, nohut, barbunya, bakla, soğan, turp bulunmakta.
Bir başka örnek ise Hasankeyfliler ve Siirtliler arasında geçen sürtüşmedir. Hasankeyf in büyük şalgamı Siirt'e hediye yollanınca, Siirtliler, büyük kırmızı havuçlarından birini Hasankeyf in şalgamında delik açıp içine sokup geri yollamışlar. Bu hakaret üzerine Hasankeyfliler Siirt'e saldırmışlar [IV 329, V 6]. Bu hikaye Evliya Çelebi'nin hoşuna gitmiş olacak ki iki yerde anlatıyor.
Söz gelimi dolma çeşitlerini şöyle anlatır:
“Taze kabakların, patlıcanların içi oyulur ve ince kıyılmış koyun eti ile doldurulur. Sarımsak, baharat ve tuz ilave edilir, sade suda pişirilir. Bu tür yemeklerin üzerine yoğurt dökerler.
Havuçları da aynı şekilde dolduruyorlar. Kıymayı asma yaprağının içine koyup elmalı börek tatlısı gibi pişiriyorlar. Sarılan yaprakların altına ekşi erik koyup suda pişiriyorlar. Bu da Türklerin nezdinde pek makbul bir yemekmiş. Bu maksatla her yerde yaprak satılıyor.
Pirinç kullanılarak “güveç”te yapılan bir çeşit dolmanın tarifini Tournefort şöyle verir: “Türkler kimi zaman biraz kıyılmış yağ ve üstüne serpilen hiç pişmemiş pirinçle yapılan bir et yahnisini ikram ederler; söz konusu yemek, lokmalar halinde, mevsimine göre bağ yapraklarına ya da lahana yapraklarına sarılarak ağzı kapalı bir çömlekte pişirilir”.
Elma dolması, etli ayva ve kavun dolması Osmanlıdan önce Abbasî Arap mutfağında var. Dolmalar Arap mutfağından geliyor. Bamya ve havuç dolması bile var..!
Dernschwam’ın verdiği bilgilere göre halkın yediği yemek sınırlı çeşittedir: Halkın genellikle “Bütün bir yıl yedikleri peynir, ekmek, soğan, sarımsak, turp ve meyvedir. Başlıca yemekleri çorba, bulgur, bezelye, mercimek, taze ve kuru fasulye ve benzeri şeylerdir. Bu yemeklerde bir parça koyun eti bulunur. Sığır etini sevmezler ve yadırgarlar”. Ayrıca, yağsız, tuzsuz ve sirkesiz salata, havuç, pancar hıyar, kabak, karpuz da yiyecekler arasındadır.
Havuç Dolması Tarifi “01”
Havuç Dolması Kullanılan Malzemeler:
* 7-8 Tane Orta Boy Havuç
* 4 Yemek Kaşığı Dolmalık Pirinç
* 200 Gr. Orta Yağlı Kıyma
* 1 Adet Kuru Soğan
* 15-20 Dal İnce Kıyılmış Dereotu Ve Maydanoz
* 1 Tatlı Kaşığı Domates Salçası
* 1 Yemek Kaşığı Tereyağı
* Tuz Ve Karabiber
Havuç Dolması Hazırlanış Tarifi
Havuçların kabuklarını temizleyin ve içlerini oyun.
Bir kapta pirinci, kıymayı, rendelenmiş soğanı, salçayı, tereyağını, ince kıyılmış dereotunu ve maydanozu karıştırın.
Ardından tuz ve karabiberini ekleyerek harmanlayın.
Hazırladığınız karışımı havuçların içlerine doldurun ve dik olarak tencereye yerleştirin.
Üzerine 1 su bardağı sıcak su ekleyerek kısık ateşte havuçlar yumuşayana kadar pişirin.
Biraz dinledikten sonra ılık olarak servis yapabilirsiniz.
Havuç Nedir?
Havuç Nereden Geldi?
Havucun Faydaları Nelerdir?
Havuç çok fazla tüketilen besinlerin başında gelir. Salatalarda ve yemeklerde yerini alır. Havucun Asya kökenli olduğu düşünülmektedir. Daha çok Afganistan'dan dünyaya yayıldığına yönelik iddialar ağır basıyor. Havuç, muhteşem bir A vitamini kaynağıdır. Havucu, düzenli olarak tüketiyorsanız A vitamini sorunu yaşayacağınızı zannetmiyoruz. Yemek ve salatalar yanında aperatif yiyecek olarak tüketilir.
Havuç, genellikle göz sağlığına olan yararları ile bilinen, büyük-küçük her yaştan kişinin severek tükettiği bir sebzedir. Halk arasında daha çok meyve olarak bilinir ancak, bitki dünyasında sebze sınıfında yer almaktadır. Ülkemizde yaygın olarak tüketilen turuncu havuçtur. Mor renkteki havuç şalgam ve turşu yapımında tercih edilmektedir. Araştırmalar, havucun en fazla tüketilen besinler arasında ilk sralarda yer aldığını göstermektedir.
Havuç Anadolu'nun farklı bölgelerinde çok değişik isimlerle tanınan bir sebzedir. Bal kamış, gelin parmağı, yere batan bu isimlerden birkaç tanesidir. Yeni Zelanda, Avustralya, Afrika ve Akdeniz civarında çok yayın yetişmektedir. Havuç ülkemizde de birçok bölgede yetiştiriciliği yapılan bir sebzedir. Havucun 60 civarında türü bulunmasına karşın en çok tüketilen türleri 5-6 adet kadardır. Havuç ve çeşitleri vitamin yönünden çok zengin olmalarıyla bilinmektedir.
Havucun A vitamini yönünden zengin olduğu herkesçe bilinir. Beta karoten denince akla ilk gelen sebzelerden birisi olmakla da meşhurdur. İçeriğindeki vitaminler ve yararlı maddeler sayesinde havuç çok sayıda hastalık için mucizevi bir sebzedir. Havucun cilt ve göz sağlığına olumlu etki yaptığı da bilinmektedir. Havucun faydalarından yararlanabilmek için doğrudan çiğ olarak tüketebileceğiniz gibi suyunu sıkarak, salatalara koyarak, yemeklerde kullanarak da tüketebilirsiniz.
Havuç Dolması Tarifi “02”
Havuç Dolması Kullanılan Malzemeler
* 8 Adet Orta Boy Havuç, 4 Çorba Kaşığı Pirinç
* 200 Gram Orta Yağlı Kıyma
* 1 Adet İnce Kıyılmış Soğan
* 10'Ar Dal Kıyılmış Dereotu Ve Maydanoz
* 1 Tatlı Kaşığı Domates Salçası
* 1 Çorba Kaşığı Tereyağı
* 1 Çay Kaşığı Karabiber
* Yeteri Kadar Su
* Yarım Tatlı Kaşığı Tuz
Havuç Dolması Yapılış Tarifi
Havuçların kabuklarını temizleyip, içlerini oyun.
Ayrı bir yerde pirinç, kıyma, soğan, dereotu, maydanoz, salça, tereyağı, karabiber ve tuzu karıştırın.
Karışımı havuçların içlerine pay edip, dik olarak tencereye yerleştirin.
Üzerine 1 su bardağı sıcak su ekleyip, kısık ateşte havuçlar yumuşayana dek pişmeye bırakın.
Sıcak ya da ılık servis yapın.
Havuç Çeşitleri Nelerdir?
Havucun çok sayıdaki çeşidi içinde özellikle altı tanesi çok bilinen türlerdir. Turuncu havuç, kırmızı havuç, sarı havuç, beyaz havuç, mor havuç ve siyah havuç en faydalı olan türlerindendir. Turuncu havuç çoğunlukla Avrupa ve Orta Doğu civarında yetiştirilmektedir. Kırmızı havucun ana vatanı Hindistan ve Çin'dir.
Sarı havuçların yetiştiriciliğinde Orta Doğu ilk sıradadır. Beyaz havuç diğerlerinden farklı olarak Afganistan, İran ve Pakistan bölgelerinde yetişmektedir. Uzak ve Orta Doğu ülkeleri ile Türkiye'de en çok yetiştirilen türü ise mor ve siyah havuçlardır.
Siyah havuç ülkemizde özellikle Adana yöresinde meşhur olan, şalgam suyu yapımında kullanılmaktadır.
Havuç Dolması Tarifi “03”
Havuç Dolması Kullanılan Malzemeler
* İri Boy Havuç (1,5 Kilo)
* Orta Boy Soğan (3 Adet)
* Maydanoz (1 Bağ)
* Pirinç (1 Su Bardağı)
* Zeytinyağı (6 Çorba Kaşığı)
* Çam Fıstığı (50 Gram)
* Domates Salçası (Yarım Çorba Kaşığı)
* Biber Salçası (Yarım Çorba Kaşığı)
* Tuz
* Tozşeker (1,5 Çay Kaşığı)
* Kırmızı Pulbiber (1 Çay Kaşığı)
* Su (1,1 Litre)
* Kuru Nane (1 Çay Kaşığı)
* Sumak (1,5 Çay Kaşığı)
Havuç Dolması Yapılış Tarifi
Havuçları kazıyın. İkiye bölüp içlerini oyarak çıkarın.
Soğanları ve maydanozları ince ince kıyın. Pirinci yıkayıp süzdürün.
Tencerede yağı kızdırın, Fıstıkları altın sarısı renk alıncaya kadar kızartın.
Soğanları katıp fıstıklarla birlikte pembeleşinceye kadar kavurun.
Salçalayı ekleyip karıştırın.
Pirinci, tuzu, şekeri, kırmızıbiberi, suyun 2/5 bardağını katın.
Bir taşım kaynatıp, kapağını kapatın.
Ateşi kısarak pirinçler bu suyu çekinceye kadar pişirin ve tencereyi ateşten indirin.
Maydanozu, naneyi ve sumağı ekleyip karıştırın.
Hazırladığınız dolma içini havuçlara bastırarak doldurun ve dolmaları bir tencereye dizin.
Üzerlerine kalan suyu ve tuzu ekleyip bir taşım kaynatın.
Ateşi kısın, kapağını kapatarak havuçlar iyice yumuşayıncaya kadar yaklaşık 20 dakika pişirin.
Ateşten alıp ılınmaya bırakın. Ilık ya da soğuk olarak servis yapın.
Havucun Faydaları Nelerdir?
İçeriğindeki beta karoten sayesinde kanseri önlemede oldukça önemli rol oynadığı düşünülmektedir. Yapılan araştırmalarda özellikle prostat kanserine karşı korucuyu olduğu anlaşılmıştır. Yapılan bir diğer araştırmada sigara tüketenler arasında havucu bolca yiyenlerin yemeyenlere göre kansere daha az yakalandıkları görülmüştür. Güçlü bir antioksidandır. Bu özelliği nedeniyle serbest radikallerle savaşır, kanın temizlenmesini sağlar.
Havucun akciğer kanserine neden olan maddelerin yıkımında etkili olduğu bilinmektedir. Havucun kendisi dışında özütünün de lösemi hücrelerinin üzerinde etkili olduğu görülmüştür. Mantar hastalığına iyi geldiği de havucun bilinen bir diğer faydasıdır.
A vitamininin göz ve cilt sağlığı üzerinde etkisi olduğu bilinmektedir. Dolayısıyla bol A vitaminli havuç göz hastalıklarına karşı gözleri korurken antioksidan etkisiyle de cildi temizler ve sağlıklı kalmasını sağlar. Saçlarda ve tırnaklarda vitamin eksikliği sonucunda görülen rahatsızlıkların engellenmesi için havucu bolca tüketebileceğiniz gibi havuç maskesi olarak cilde uygulayabilirsiniz.
Havucu sadece vücudu toksinlerden arındırmak için bile tüketebilirsiniz. Havuç bu faydalarından başka, kalp hastalıklarına, beyin sağlığına, hücrelerin onarılmasına, bağırsakların düzenli çalışmasına ve diş eti hastalıklarına karşı faydalı bir sebzedir. Damar tıkanıklığını önler ve dolayısıyla da kalp sağlığını korur.
Lifli bir besin olduğu için bağırsakların düzenli çalışmasını sağlar, sindirim sistemi için çok önemlidir. Midenin sağlıklı bir şekilde çalışmasını sağlar. Bağırsaklarda oluşan zararlı parazitlerin vücuttan atılmasına yardımcı olur. Havuç önemli bir antiseptiktir. Rendelenmiş veya haşlanmış havucu deri üzerindeki sivilce veya yaralar üzerine sürdüğünüzde, enfeksiyonların azaldığını ve geçtiğini gözlemleyebilirsiniz.
Bu saydıklarımızdan başka organların daha sağlıklı çalışmasını ve yağların atılmasını sağlayan havuç;
karaciğer ve safra sağlığı için de çok faydalıdır. Yapılan bilimsel araştırmalar havucun inme ve felç geçirme riskini büyük oranda azalttığını ortaya koymaktadır.