9 Bin 500 Yıllık Peynirin Tarihinde Anadolu Var...
"Gökhan TURHAN "
İnsanlık tarihinin 4 kutsalından biri peynir olunca bu haftayı kahvaltı sofrasının vazgeçilmezine ayıralım istedik. Dünyanın en eski işlenmiş ürünlerinden biri olan peynirin tarihi, yazıdan önce başlıyor aslında. 2012 yılında İngiliz Bristol Üniversitesi’nden Richard Evershed’in başkanlığında Polonya’da yapılan kazılarda 7 bin 500 yıl önce; yani M.Ö. 5 bin yıllarına ait 34 kil tablette bulunan elek parçalarının peynir yapımında kullanıldığını ortaya çıkardı.
Vermont Üniversitesi Beslenme ve Gıda Bilimleri Profesörü ve “Peynir ve Kültür” adlı kitabın yazarı Paul Kindstedt ise birçok uzmanın ilk peynirin 9 bin 500 yıl kadar önce günümüz Anadolu ve Libya topraklarında yapıldığı görüşünü dile getiriyor. Ancak somut bir kanıta ulaşılmış değil. İlk yazılı kaynaklar ise M.Ö 2 binli yıllarda Mısır’daki mezar yazıtlarını gösteriyor.
Bu yazıtlarda yapılan tarifteki peynir ise beyaz ve feta çeşidi. Türkiye’de peynir denilince akla ilk gelen şehir olan Kars’taki Kafkas Üniversitesi Gıda Güvenliği ve Halk Sağlığı Bölüm Başkanı Ufuk Kamber’in “Geleneksel Anadolu Peynirleri” adlı kitabında Herodot, Hipokrat ve Strabon’un ilk peyniri İskit Türkleri tarafından işlendiğini işaret ettiğini ifade ediyor.
Günümüz Orta Asya coğrafyasında yaşayan İskit Türkleri, peynirin ekşitme yöntemiyle kısrak sütünden elde edildiğini ifade ediliyor bu eserde. Aristo, kısrak ve eşek sütü katılarak yapılmış Frigya; Ksenophon, Peloponez’in keçi sütünden yapılmış peynir çeşitlerinden bahseder.
Kraliçeye Nikah Hediyesi 1 Ton Çedar Peyniri
Peynirin tarihi aslında kronolojinin de dışında ilginçliklerle dolu. Örneğin ABD’deki Wisconsin Eyaleti yasaları, 1935-1937 yılları arasında restoranların her yemeğin yanına peynir servisi yapmalarını zorunlu kılıyordu. 1819-1901 yılları arasında yaşayan İngiltere Kraliçesi Victoria’ya düğün hediyesi olarak 1 tonluk dev bir çedar peyniri tekerleği hediye edilmiş.
Yine İngiltere’de Cooper’s Hill Peynir Yuvarlama Festivali 200 yıldır geleneksel hale gelmiş durumda. Dünyada gastronomi araştırmalarında İlk peynir fabrikası 3 Şubat 1815’te İsviçre’de kurulurken, ilk peynir bankası ise İtalya’da parmesan için kurulmuş.
Tabii bu bankanın 3 kez soyulduğunu da unutmamak gerek. Dünya üzerinde kimilerine göre bin, kimilerine göre ise 2 bin çeşit peynir var. En fazla çeşitlilik ise Fransa’da. Hatta peynirler ülkesi olarak anılıyor Fransa bu çeşitlilikten dolayı. 300 çeşit peynir, ülkedeki çeşitliliğin de sembolü. Hatta Fransa’nın ünlü başkanı Charles de Gaulle’ün ülkeyi anlatırken “246 çeşit peyniri olan bir ülkeyi kim, nasıl yönetebilir?” sözü bunun da ispatı aslında.
193 Çeşit Peynirimiz Var 9’U Tescilli
Peki, Türkiye’de durum nasıl? Türkiye’de 193 çeşit peynir olduğu düşünülüyor. Bunun sadece 9’u tescilli. Hemen hemen her kentin kendine özgü çeşidini bulmak mümkün peynir reyonlarında. Zion Market Research şirketinin, “Peynir Pazarı- Küresel Endüstri Perspektifi 2016-2022” raporu, dünyada peynir ticaretinin 2022 yılında 124 milyar dolara ulaşacağını öngörüyor. Türkiye, peynir ülkesi. Anadolu peynirin tarihine sahip.
Ancak ne yazık ki üreticilerimiz, şirketlerimiz yurtdışında yeteri kadar desteklenmiyor, cesaretlendirilmiyor. 193 çeşit peynirden 9-10 tanesinin tescil etmek, bunun göstergesi değil mi? Hatta peynir için gerekli olan maya ve enzimlerini üretememek ve milyonlarca dolar ödeyerek ithal etme zorunda kalmak… Türkiye, bir peynir ülkesi olabilir. Bunun için de sözde değil, özde destekleri konuşmamız lazım. Zira atalarımızın dediği gibi, “Lafl a peynir gemisi yürümüyor…”
İngiltere’de Cooper's Hill Peynir fuar ve festivallerden Yuvarlama Festivali, 200 yıldır geleneksel hale gelmiş durumda. Bu sporda silindir şeklindeki Double Gloucester peyniri bir yokuştan aşağı doğru yuvarlanıyor. Sporun amacı ise aşağıya doğru yuvarlanan peyniri, bitiş çizgisine yaklaşmadan yakalamak.