Domatesli Aş (Yatağan)
Şef Selma Atabey
Bulgur nedir?
Anadolu’nun temel gıda maddelerinden birisi olan bulgur, Dünya’da ilk işlenen gıda maddelerinden bir tanesidir. Sözlük anlamı; kaynatılıp kurutulan kısmen kabuğu çıkarılıp kırılmış buğdaydır. Türkçe kökenli olarak bilinen bulgur, Anadolu dillerinden Orta doğu ve Batı dillerine bulgur, burgul olarak geçmiştir.
Buğday nedir? Buğdayın tarihi(kısaca)...
Buğday Orta Asya’nın en soğuk ve elverişsiz bölgelerinde oturan Türk kavimleri tarafından bile yetiştirilen bir tahıldır. Buğday başlangıçtan beri bütün Türk kavimleri tarafından “buğday” adı ile biliniyordu. XI. yüzyılda Kâşgarlı Mahmut bütün Türklerin buğdaya “buğday” dediğinden bahsetmektedir.
Buğday sözü eski Anadolu ve orta Asya’daki Türkler tarafından aynı şekilde kullanılmış ve günümüze kadar aynı şekilde gelmiştir. Bulgur, yarma, döğme, kavrutta farklı yerlerde yaşayan Türk kavimlerinin büyük kısmında aynı isimlerle bilinmektedir. Bulgur kelimesi Çağatay Türkçesindeki “Burgul” dan gelmektedir Moğol imparatoru Cengiz Han’ın uzun seferlerinde taşınması kolay ve uzun süre bozulmadan kalabilen bulguru, ordu erzakları arasında bulundurduğu bilinmektedir.
İncil de de geçiyor ve Babil, Hitit ve İbraniler 4 bin yıl önce, Mısırlılar ve Doğu Akdeniz uygarlıklarının ise 3 bin yıl önce pişirilmiş kurutulmuş buğdayı kullandıkları belirlenmiştir. Doktorlar bulgurun, vitamin ve protein yönünden pirince oranla daha zengin olduğu da bildiriliyor.
Ege Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Gıda Mühendisliği Bölümü'nce yapılan bir araştırmaya göre, bulgur, pirince göre 4 kat kalsiyum, 4 kat demir, 2 kat fazla protein içeriyor. Sarı bulgur ve esmer bulgur olarak iki farklı şekli biliniyor. Büyüklüklerine göre de ayrıca sınıflanıyor.
İri pilavlık bulgur, pilavlık bulgur, köftelik veya kısırlık bulgur. Yöresel de farklı isimleri de var. Düğü, düğürcük deniyor mesela doğuda, simit deniyor ince bulgura Gaziantep, Adana'da.
Geleneksel yöntemlerle taş değirmende el ile öğütme yapılırken, su değirmenlerinde de öğütme yapılıyor. Su değirmenlerine Muğla, Kavaklıdere Çatak mevkiindeki su değirmeni örneğini verebiliriz. Yıllardır öğütme yapıyor ve hala da devam ediyor. Neredeyse Muğla’nın her ilçesinde bulgur ile ilgili tarifler var.
Bulgurlu börek, tingil çorbası ve daha birçok bulgurlu yemek. Bugün domatesli aşı konu alalım istedim. Tarif birçok ilçede kullanılıyor. Bazen domatesli pilav, bazen bulgur aşı, bazen domatesli aş deniyor.
Domatesli aş tarifimizin kaynağı YATAĞAN TURGUT MAHALLESİ. Fatih Ayaz hocama ve değerli annesine, sevgili eşine teşekkür ederim. Kendilerinin ifadesiyle toprak güveçte yapılıp sini içinde ortaya getirilirmiş. Bu pilavı yemenin bir de adabı var tabi. Herkes kendi ününden pilavını kaşıklarmış.
Ben yanına bir soğan kırmayı, bir kase ev yapımı yoğurt ve dalından yeni kopmuş, hafif acı biberi tercih ediyorum. Muğla'da koruk ekşili patlıcan turşusu yanına yakışanı, olmazsa olmazı :)
En İyi Pilav Tariflerinden Domatesli Aş İçin Kullanılan Malzemeler;
* 1 Kuru Soğan
* ½ Çay Bardağı Zeytinyağı
* 1 Kaşık Tereyağı
* 1 Kase Bulgur
* 2 Domates
* 3 Köy Biberi
* 1 Tatlı Kaşığı Toz Biber
* Tuz
* İsteğe Bağlı Sarımsak
Soğan yemeklik doğranıp zeytinyağı içerisinde kavrulur. Tam kavrulmadan doğranmış biberler ilave edilir. Biraz kavrulduktan sonra henüz diriyken soyulmuş ve doğranmış domates ilave edilir. Domates yumuşayana kadar pişmeye devam eder. Kırmızı toz biber ilave edilerek karıştırılır. Rengi iyice yedirilince bulgur tencereye alınır.
En son 2 kase su ilave edilerek tuzu verilir. Bu aşamada istenirse sarımsak da ilave edildiği Marmaris’te söylenmişti. Odun ateşimde ve güveçte yapılmasını tercih etmekle birlikte, günümüz şartlarında evde yapıyorsak, önce harlı, sonra kısık ateşte pişirilir.
Suyunu tam çekmeden nemli denecek ölçüde suluyken ateşten alınır. Kapağı kapatılıp dinlendirilir. İlk sıcağı geçtikten sonra ise sofrada yerini alır.
Evinizin bereketi, damağınızın tadı, elinizin lezzeti eksilmesin. Sağlıkla kalın.